1. Jak górski klimat wpływa na zdrowie i bezpieczeństwo?
Najwięcej dni z mgłą notujemy na Śnieżce (306 dni), gdzie często można obserwować zjawisko tzw. morza chmur. Zachmurzenie obserwuje się najczęściej od maja do lipca i od września do października (około 178 dni). Mgła jest wynikiem zawieszania się kropelek wody w powietrzu. Główną cechą klimatu np. karkonoskiego jest jego zmienność, co jest spowodowane dużą cyrkulacją powietrza.
Powoduje kompletną dezorientację w terenie. Brak rozeznania co do ukształtowania terenu działa depresyjnie i przygnębiająco. Pogłębia to uczucie bezradności i powoduje szybszą utratę ciepła. Mgła bardzo utrudnia lub uniemożliwia orientację, w partiach powyżej górnej granicy lasu, gdzie nie ma żadnych punktów orientacyjnych. Szczególnie niebezpieczna jest wtedy, gdy nie zna się dobrze topografii terenu. Zapadający szybko zmierzch jeszcze bardziej pogarsza sytuację. Możemy mieć do czynienia z mgłą gęstości mleka. Nie należy wtedy nigdzie wychodzić. Jeśli natomiast spotka nas to na trasie w Karkonoszach, musimy poruszać się tylko według tyczek (patrz poniżej: 6.1. Zjawisko – inwersja temperatur). Poruszanie się we mgle ułatwia GPS a gdy przestaje działać elektronika to zostaje tylko kompas i mapa. W razie mgły jedynym wyjściem z sytuacji jest powrót po śladach.
Ilość opadów zwiększa się wraz ze wzrostem wysokości. Najwięcej opadów notuje się latem, najmniej zimą. Opady to: deszcz, mżawka, opady śnieżne (w postaci płatków, słupków, ziaren, krup śnieżnych), opady lodowe, grad (najwięcej gradu notuje się na Śnieżce). Zjawiskami groźnymi dla człowieka są: wyładowania elektryczne (pioruny) oraz gwałtowne załamania pogody.
Burzę można przewidzieć. Sygnałem ostrzegawczym jest: parna pogoda, wypiętrzanie się chmur kłębiastych o wystrzępionych brzegach o ciemnym zabarwieniu, gwałtowne zmiany frontów zimnych i ciepłych. Sygnałami alarmującymi są błyskawice i uderzenia pioruna w odstępnie około 10 sekund. Symptomami załamania pogody są: silny i stały spadek ciśnienia około 5mm/24h, czerwony zachód słońca, chmury pierzaste napływające od północnego lub południowego zachodu i front chmur. Istnieje także zjawisko „suchych burz ” przebiegających bez opadów, ale za to z intensywnymi wyładowaniami atmosferycznymi.
Wyróżnia się dziewięć gatunków śniegu: puszysty, krupiasty, zsiadły, zbity, mokry, szreń, lodoszreń, ziarnisty i warstwę szadzi. Każdy z nich ma inną charakterystykę i różne właściwości fizyczne. Oblodzenie może wystąpić w różnych okresach zimy np. w pierwszej fazie przy cienkiej pokrywie śnieżnej. Woda może zamarznąć na stoku, tworząc szklisty lód często niewidoczny spod cienkiej warstwy śniegu. Marznący deszcz może utworzyć na powierzchni śniegu lodoszreń.
Kierunek wiatru w górach jest modyfikowany poprzez układ grzbietów. Siła wiatru wzrasta wraz z wysokością. Najbardziej niekorzystnym dla samopoczucia turysty jest wiatr fenowy zwany potocznie halnym. Największa ilość dni z najszybciej wiejącymi wiatrami występują na Śnieżce (310 dni).
Wiatr w górach działa na człowieka niekorzystnie, ponieważ powoduje przemiany pokrywy śnieżnej, powstają zaspy, nawisy śnieżne, powoduje złe samopoczucie i obniża sprawność psychiczną oraz zwiększa utratę ciepła powodując wyziębienie. Masa powietrza niesie ze sobą śnieg i lód. Silny wiatr może też utrudniać poruszanie i spowodować upadek, co na eksponowanym i zalodzonym stoku może mieć tragiczne następstwa. Wiatr może nawet spowodować sytuację, gdy człowiek próbujący oddychać w silnym wietrze nie będzie mógł złapać powietrza, bo w około jest próżnia. W takiej sytuacji można się tylko położyć na ziemi i nakryć głowę, żeby móc oddychać i się nie udusić. Wiatr powoduje też problemy z doborem ubioru. Ponieważ ubieramy się zwykle według termometru, nie bierzemy pod uwagę tzw. współczynnika odczuwania temperatury, który powoduje że np. jak na dworze mamy zero to przy wiejącym wietrze temperatura odczuwalna wynosi np. -6OC.
W Sudetach ilość godzin słonecznych wynosi ok. 1404h na Śnieżce w Karkonoszach. Największe usłonecznienie notuje się na szczytach – szczególnie zimą. W górach silnie działa promieniowanie ultrafioletowe, co powoduje szybkie opalanie skóry do poparzeń włącznie. Najniebezpieczniejsze jest promieniowanie ultra-fioletowe.
Słońce
Grozi udarem słonecznym, tymczasowym zanikiem wzroku (tzw. ślepota śnieżna), przewlekłym zapaleniem spojówek i przegrzaniem organizmu. Działając na śnieg wpływa na zmienność warunków na trasie. U osób np. z jasną karnacją skóry i włosami blond może wywołać poparzenie słoneczne. W zimie zawsze trzeba mieć okulary przeciwsłoneczne, biały kolor odbija światło. Ich brak może doprowadzić do uszkodzenia oczy i wywołania zaburzeń widzenia do tymczasowej utraty zdolności widzenia tzw. ślepota śnieżna. Okulary o absorbcji 65-80% są w stanie nas przed tym uchronić.
W górach spada o ok. 0,5-0,6oC na każde 100m podejścia w zależności od lokalnego klimatu w danym konkretnym masywie. Wiedza ta umożliwia nam obliczenie temperatury z jaką możemy spotkać się na szczytach i dobrać ubiór tak, aby wycieczka w góry nie stała się potem niemiłym wspomnieniem. Formy wklęsłe (dna kotlin, doliny) w terenie są cieplejsze o około 1C niż formy wypukłe (grzbiety, szczyty). Stoki południowe są cieplejsze od północnych o ok. 1C.
Niska temperatura przy bezwietrznej pogodzie nie jest problemem. Jeżeli przy kilku stopniach mrozu wieje silny wiatr, to można się bardzo szybko odmrozić i wychłodzić organizm. Zimno powoduje zamarzanie traw, odmrożenia (urazy termiczne) i wyziębienia. Człowiek wyziębiony do 33 stopni popada w apatię (wiatr, wilgotność), a poniżej 27 stopni następuje śmierć (o ile poszkodowany nie uzyska specjalistycznej pomocy). W Karpaczu temperatura jest zwykle wyższa o ok. 5-6oC niż na Śnieżce. W Szklarskiej Porębie temperatura jest wyższa o ok. 4-5oC niż na Szrenicy. Wsiadając na wyciąg krzesełkowy w Karpaczu czy Szklarskiej Porębie należy się dodatkowo ubrać – w górach jest 4-6 stopni chłodniej. Temperatury poniżej zera powodują oszronienie, zamarzanie traw, powstanie cienkich warstw lodu na skałach co zwiększa ryzyko upadku.
Miłośnicy turystyki trasami podziemnymi powinni pamiętać o odpowiednim ubiorze ponieważ pod ziemią jest zwykle zimniej niż na powierzchni i np. w Jaskini Niedźwiedziej w Kletnie stała temperatura wynosi ok. 6 stopni nawet w upalne lato (zimą zaś w jaskini jest cieplnej niż na dworze).
Zjawisko polegające na tym, że w dolinach jest zimniej niż w górach. Oznacza to. że temperatura rośnie wraz ze wzrostem wysokości, czyli jest na odwrót niż normalnie. W okresie powstawania inwersji temperatur można spodziewać się mgieł.
Góry odznaczają się dużym zróżnicowaniem wilgotności. Może osiągnąć nawet 100% na szczytach. W lecie występuje wzrost wilgotności w zimie spadek. Przy dużej wilgotność powietrza i jednoczesnym nasłonecznieniu (czasem w dni bezsłoneczne) może nastąpić udar cieplny. Ze wzrostem wilgotności mamy także do czynienia w czasie mgieł, której towarzyszą mżawki.
Ciśnienie obniża się wraz ze wzrostem wysokości w postępie geometrycznym. Problemy zdrowotne. Organizm człowieka wyrównuje ciśnienie automatycznie, co objawia się czasami szumem w uszach i wzrostem ciśnienia. Klimat górski nie jet korzystny dla osób z chorobami układu krążenia np. nadciśnieniem tętniczym i zaburzeniami oddychania. Zmiana klimatu u kobiet ciężarnych może wywołać np. przedwczesny poród. Osoby z chorobami krwi np. tendencjami krwotocznymi mogą cierpieć z powodu krwotoków i wylewów.
2. Gdzie można uzyskać informacje o pogodzie i szlakach turystycznych?
Informacje na temat szlaków zamykanych w zimie z powodu zagrożenia lawinowego, szlaków zamykanych na wiosnę (ochrona przyrody – okres lęgowy ptaków np. cietrzewi), szlaków remontowanych i zmianach w organizacji ruchu można uzyskać na stronach internetowych:
- Karkonoskiego Parku Narodowego,
- Parku Narodowego Gór Stołowych,
- Grupy Karkonoskiej GOPR czy
- Grupy Sudeckiej GOPR
oraz w mediach społecznościowych. Grupa Karkonoska działa na terenie Sudetów Zachodnich zaś Sudecka na terenie Sudetów Środkowych i Wschodnich. Zmiany te zawsze należy uwzględniać przy planowaniu trasy.
3. Jak są znakowane letnie i zimowe szlaki turystyczne?
Szlaki w górach są znakowane tabliczkami z poprzecznym paskiem (oznakowanie paskowe) w kolorach czerwonym, niebieskim, zielonym, żółtym i czarnym. Szlaki tego samego koloru się nie krzyżują się. Według tych tablic poruszamy się latem i w zimie. Znakowanie szlaków dla pieszych nie zależy od ich trudności. Szlaki piesze są malowane według ważności:
- Szlaki czerwone – Główny Szlak Sudecki im. M. Orłowicza zaczynający się w Świeradowie Zdroju a kończący się w Prudniku. Większość tego szlaku przebiega terenem górskim
- Szlaki niebieskie – to wariant Głównego Szlaku Sudeckiego im. M. Orłowicza o innym przebiegu, w terenie podgórskim. Jest to też fragment Długodystansowego Europejskiego Szlaku E-3.
- Szlaki zielone- szlaki krótkobieżne np. m. B. Czecha z Karpacza przez Polanę na Słonecznik.
- Szlaki żółte- szlaki krótkobieżne np. szlak Szklarska Poręba – Schronisko pod Łabskim Szczytem.
- Szlaki czarne- szlaki lokalne np. Petrovka, to szlak schodzący do Jagniątkowa z okolic czeskiego schroniska Petrova boudá oraz szlak zwany Śląską Drogą zaczynający się w Karpaczu a wyprowadzający turystów w Białym Jarze (zamknięty w zimie z powodu zagrożenia lawinowego). Po za tym szlaki czarne istnieją na Dolnym Śląsku w miejscach martyrologii np. ofiar obozu koncentracyjnego Gross Rosen i jego filii (Góry Sowie), inne to: na Ziemii Kłodzkiej szlak im. Jana Szczypińskiego łączący Złoty Stok Ołdrzychowice Kłodzkie z Bystrzycą Kłodzką.
Według szlaków znakowanych prostokątami oznakowaniem paskowym możemy bezpiecznie poruszać się w lecie i w terenie bezśnieżnym. W zimie należy poruszać się według oznakowań zimowych i zawsze przestrzegać ustawionych na drogach tablic (czarno-żółte szachownice) zakazujących wejścia na szlaki zagrożone lawinami. W zimie drogę wyznaczają nam tyczki (tzw traser). Nie wolno nich niszczyć. Wyznaczają nam drogę w zimie i we mgle. Idąc np. w zimie szlakiem nad Małym i Wielkim Stawem, czy nad Śnieżnymi Kotłami (Karkonosze) należy wybrać szlak zimowy, czyli tyczkowany wiodący z dala od krawędzi kotłów polodowcowych i dodatkowo chroniący turystów od wejścia na nawisy śnieżne. Notowano przypadki upadków do kotłów polodowcowych z wysokości ok. 200m.
4. Jak oznakowane są ścieżki dydaktyczne, spacerowe, narciarskie i rowerowe?
Kwadrat z zielonym paskiem oznacza wejście na ścieżkę dydaktyczną o dużych walorach poznawczych czy geologicznych. Najpopularniejsze ścieżki np. karkonoskie wiodą wokół Małego i Wielkiego Małego Stawu, przez Szczeliniec w Górach Stołowych, czy po Parku Krajobrazowym „Chełmy” na Pogórzu Kaczawskim. Wiele ścieżek dydaktycznych prowadzi przez liczne rezerwaty florystyczne (np. rezerwat „Góra Radunia” w Masywie Ślęży), rezerwaty geologiczne czy rezerwaty przyrody nieożywionej.
Szlaki spacerowe są znakowane podobną tabliczką, ale tabliczka ma pasek niebieski. Są to bardzo łatwe trasy, zwykle okrężne np. w uzdrowiskach Ziemi Kłodzkiej. Po niektórych mogą poruszać się osoby na wózkach inwalidzkich.
Inny rodzaj oznakowania mają trasy narciarskie i to kolor trasy oznacza jej trudność. Trasy zielone, to trasy uważane za bardzo łatwe, niebieskie za łatwe, czerwone za trudne a czarne za bardzo trudne. Dodatkowe oznakowania są podobne do znaków ostrzegawczych drogowych symbolizujących skrzyżowania, zakręty, zwężenia, odcinki jednokierunkowe, miejsca niebezpieczne, miejsca bezwzględnego zatrzymania czy miejsca wymagające ograniczenia prędkości. Trasy rowerowe mają zupełnie inne oznakowanie i przed wyjazdem na wycieczkę należy się zapoznać z przebiegami tras rowerowych. Obecnie w Sudetach powstały bardzo licznie tzw. singletracks.
5. Co to jest temperatura odczuwalna?
Przed wyjściem w góry oceń temperaturę !
Sprawdź temperaturę odczuwalną np. przy temperaturze -10 i wietrze wiejącym z prędkością 4,5m/s (16km/h) temperatura odczuwalna „na ciało” to -20OC i do przebywania w takiej temperaturze trzeba się przygotować.
Temperatura powietrza |
0 |
-5 |
-10 |
-15 |
-20 |
-25 |
-30 |
-35 |
|
m/s |
km/h |
Prędkość wiatru |
|||||||
2,5 |
9 |
-2 |
-7 |
-12 |
-18 |
-3 |
-28 |
-33 |
-37 |
4,5 |
16 |
-8 |
-14 |
-20 |
-26 |
-32 |
-38 |
-44 |
-51 |
6,5 |
24 |
-11 |
-18 |
-25 |
-32 |
-38 |
-45 |
-52 |
-58 |
9,5 |
34 |
-14 |
-21 |
-29 |
-36 |
-43 |
-50 |
-57 |
-64 |
12,5 |
45 |
-17 |
-24 |
-32 |
-39 |
-47 |
-54 |
-61 |
-68 |
15,5 |
65 |
-18 |
-26 |
-34 |
-42 |
-49 |
-57 |
-65 |
-73 |
19,0 |
68 |
-19 |
-27 |
-35 |
-43 |
-51 |
-59 |
-66 |
-75 |
22,5 |
81 |
-20 |
-28 |
-36 |
-44 |
-52 |
-60 |
-68 |
-77 |
26,0 |
94 |
-21 |
-29 |
-37 |
-45 |
-53 |
-61 |
-70 |
-80 |
6. Jak zachowywać się w górach?
Vademecum turysty
Oto kilka podstawowych zasad dla górskich turystów.
Zanim wyruszysz w góry:
- Pamiętaj! Nie lekceważ gór!
- Planując wycieczkę pomyśl o zdobyciu wiedzy o miejscu w którym przebywasz. Pamiętaj, że odwiedzając muzeum lub obiekt zabytkowy pogłębiasz wiedzę o regionie. Pamiętaj o zabraniu telefonu komórkowego, wpisaniu do jego pamięci numeru alarmowego GOPR 601 100 300. Można też pobrać ze strony Zarządu Głównego GOPR aplikację „Ratunek” (naładować baterie).
- W góry wychodzimy wcześnie rano, aby zdążyć do celu przed zmrokiem. Pamiętaj, że w zimie dzień jest krótki a noc zapada bardzo szybko.
- Przed wyjściem możesz przeczytać dokładnie opis trasy w przewodniku, przejrzeć i zabrać mapę turystyczną (zasięg telefonii komórkowej w Sudetach może być zdradliwy i raczej nie należy na nim polegać). Będziesz wiedział, gdzie idziesz. Unikaj szlaków mało uczęszczanych. Pamiętaj o przedłużeniu czasu przejścia trasy opisanej w przewodniku lub obliczonej według mapy. Zimą czas przejścia można nawet pomnożyć przez dwa.
- Zastanów się czy Twoja forma jest dostatecznie dobra. Nie przeceniaj swojej kondycji szczególnie jeśli większość czasu spędzasz za biurkiem.
- Nigdy nie idź w wyższe partie gór pierwszego dnia pobytu. Twój organizm wymaga aklimatyzacji. Pamiętaj, że kondycji musi Ci starczyć nie tylko na wejście. Zejść też trzeba, a być może już będziesz zmęczony. Właśnie przy zejściach zdarza się najwięcej wypadków.
- Jeśli idziesz na wycieczkę narciarską sprawdź stan techniczny nart, regulację wiązań, stan ślizgów i dodatkowego wyposażenia. Jeśli narty się nie wypną w odpowiednim momencie połamiesz nogi, doznasz urazów głowy, kręgosłupa lub stawowo-mięśniowych.
- Ubierz się odpowiednio do pory roku i weź ze sobą nieprzemakalne i wiatroochronne okrycie. Na nogi włóż buty turystyczne. Nigdy klapki, buty na obcasach lub „kozaki” !
- Bezwzględnym przeciwwskazaniem do uprawiania turystyki górskiej są: choroby układy krążenia i oddechowego (nadciśnienie tętnicze, tętniaki, miażdżyca naczyń krwionośnych), choroby nerek z tendencjami do odwodnienia, choroby skóry z tendencjami do nadwrażliwości na promieniowanie ultrafioletowe. Klimat górski może także zaostrzać niektóre stany psychiatryczne np. schizofrenię lub depresję. Wycieczki trasami podziemnymi nie są zalecane dla osób z takimi fobiami jak: klaustrofobia lub strach przed ciemnością.
Na trasie
- Jeśli idziesz z przewodnikiem to pamiętaj, że jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo grupy. Ma prawo przerwać wycieczkę lub pozostać w schronisku gdy przewiduje np. burzę, zamieć lub załamanie pogody.
- Nie odłączaj się od grupy. Pod żadnym pozorem nie skracaj sobie drogi. W okresie zimowym poruszaj się tylko szlakami tyczkowanymi. Nie niszcz tyczek na szlaku.
- W lecie unikaj chodzenia w pełnym słońcu i zabezpiecz głowę szczególnie jeśli masz jasną karnację skóry. Grozi Ci udar cieplny, poparzenie słoneczne, przegrzanie, lub wstrząs cieplny co prowadzi do szybkiej utraty sił, omdlenia i odwodnienia. Często pij. W upały zabezpiecz się przed słońcem i posmaruj się kremem z filtrem.
- W zimie zabezpiecz się przed niską temperaturą i zimnym wiatrem, inaczej grożą Ci odmrożenia, wychłodzenie a nawet w ostateczności zamarznięcie. Posmaruj sobie twarz tłustym kremem.
- Nigdy nie ślizgaj się nad łatach śniegu lub lodu. Raki lub raczki turystyczne oraz kije trekkingowe ułatwiają poroszanie się w terenie.
- Nie niszcz tyczek i trzymaj się z dala od krawędzi kotłów polodowcowych, nie wchodź na nawisy śnieżne.
- Nie biegaj po zejściach, jeśli nie chcesz skręcić nogi lub złamać. Chodź tak aby, nie zrzucać w dół kamieni – spadający z wysokości kamień może zabić osobę idącą niżej. Pamiętaj, że nie jesteś sam i bądź odpowiedzialny za towarzyszy wycieczki.
- W zimie, nigdy nie pij alkoholu na rozgrzewkę w terenie. W miarę bezkarnie można sobie na to pozwolić, ale w pomieszczeniu cieplejszym od otoczenia. Pijąc na dworze, w niskiej temperaturze, tylko się wychładzasz. Pamiętaj, że alkohol rozszerza naczynia krwionośne.
- W plecaku zawsze miej czekoladę (np. z dodatkiem bakalii), kandyzowane owoce np. ananas, banan lub rodzynki, w zależności od pory roku ciepły lub zimny napój i kanapki. Zawsze miej ciepłą herbatę lub kawę w termosie.
- Dbaj o przyrodę i przestrzegaj tradycji na szlaku – to nasze wspólna kultura i dobre obyczaje. Puszczaj schodzących z góry i mów „dzień dobry”.
Po wycieczce
- Po przyjściu do schroniska wysusz buty. Wilgoć, ciepło sprzyja rozwojowi grzybów co może powodować grzybice stóp. Zadbaj też o nogi. Umyj je, wysusz (zwłaszcza miedzy palcami stóp) i trzymaj w cieple. Zawsze zakładaj świeże skarpety. Wyjmij też wkładki z butów.
- Opuszczając pokój w schronisku dobrym zwyczajem jest zdjęcie pościeli z łóżka. W schroniskach pracuje zwykle tylko jedna pokojowa i ma bardzo dużo pracy. Taka prosta czynność bardzo pomoże.
- Nie zakłócaj ciszy głośną rozmową lub głośną muzyką (cisza nocna od 22:00 – 6:00).
7. Jaki jest numer alarmowy do GOPR?
Ratowników Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego można wezwać dzwoniąc pod numer 601 100 300 lub 985. Ze strony Zarządu Głównego GOPR można pobrać aplikację „Ratunek”. Na stronach internetowych i mediach społecznościowych podawane są aktualne informacje pogodowe i prognozy. Idą z góry należy zawsze odnosić się do prognoz jak najbardziej lokalnych.
8. Kiedy powstają lawiny?
Słowo „lawina” pochodzi od wyrazu „labes” – „spadnie” i było już używane w np. opisach przejść Hannibala przez Alpy. Miejsca szczególnie niebezpieczne w zimie to w Sudetach głównie Karkonosze zarówno po stronie polskiej jak i czeskiej. Dopóki niezalesiono niektórych stoków w Masywie Śnieżnika, za tereny lawiniaste uważano też okolice Średniaka, po zboczach którego chodziło mnóstwo turystów zmierzających do schroniska „Na Hali pod Śnieżnikiem” im. Zbigniewa Fastnachta. Po stronie czeskiej za tereny lawiniaste uważa się też piękny masyw górski Hrubý Jeseník (Wysoki Jesenik) z górą Praděd – najwyższą na Morawach (1492 n.p.m).
Śnieg to skrystalizowana mrozem para wodna. Naukowym badanie śniegu zajmują się armie fizyków krystalografów, mechaników, klimatologów, hydrologów, leśników, geologów i glacjologów. Po opadzie ulega krystalizacji i metamorfozie pod wpływem takich czynników jak zmiany ciśnienia, wiatr, słońce, wilgoć tajanie i powtórne zamarzanie. Waga śniegu zależy od stopnia zmetamorfizowania. Normalny śnieg waży ok. 30kg; puch od 60-80kg; zsiadły 200-300kg; suchy firn 500-600kg; mokry firn 800kg. Im bardziej śnieg jest zmetamorfizowany tym mniej porowaty. Pokrywę śnieżną można porównać do wielowarstwowej kanapki z różnych warstw o różnych właściwościach. Pokrywa osiada i porusza się wzdłuż stoku. Jest utrzymywana w całości pod wypływem działania sił kohezji (spoistość) i adhezji (przyczepność). Naruszenie tej równowagi powoduje powstanie lawiny. Najniebezpieczniejszym okresem jest czas, w którym świeża pokrywa śnieżna jeszcze nie zdążyła dobrze osiąść i związać się z podłożem. Zwykle trwa to około 2 dni po opadach świeżego śniegu. Przed lawinami, zwanymi białą śmiercią, ostrzegają turystów czarno-żółte szachownice ustawione na szlakach. Nigdy nie wchodź na szlaki zamykane z powodu zagrożenia lawinowego! Lawiny mogą schodzić po każdym większym opadzie śniegu np. 20 cm, opady powyżej 150 cm uważa się za katastrofalne. Najgroźniejsze w skutkach lawiny zdarzają się po obfitych opadach śniegu połączonych z silnym wiatrem z kierunku południowo-zachodniego, przy temperaturze bliskiej zera stopni Celcjusza.
Podczas gwałtownego ocieplenia, na stokach nagrzanych słońcem, śnieg padający na zamarznięte podłoże staje się ciężki (250-300kg/m2) i najmniejszego bez problemu zsuwa się w postaci lawiny. Lawiny są zagrożeniem w okresie utrzymywania się na stokach pokrywy śnieżnej. Tereny lawiniaste występują wszędzie tam, gdzie:
nachylenie stoku jest około 30-50 stopni (na terenie Sudetów, czasem wystarczy 18 lub 26 stopni ):
- zbocze nie jest porośnięte ani lasem ani kosodrzewiną co powoduje, że stanowi dobrą powierzchnię poślizgu. Rzadki las też nie stanowi ochrony.
- podłoże jest gładkie, płytowe, mało rozczłonkowane.
Warunki lawinotwórcze
Warunkami sprzyjającymi powstawaniu lawin są:
- nagłe ocieplenie, odwilż (szczególnie, gdy w dzień jest temperatura dodatnia, a w nocy ujemna);
- powstanie grubej warstwy świeżo spadłego śniegu, sytuacja kiedy wiatr nawiewa śnieg na stok, istnieją nawisy śnieżne;
- duże nachylenie stoku, kiedy powierzchnia na styku poszczególnych warstw osiadłego śniegu i rodzaju podłoża jest gładka;
- opad śniegu na lodoszreń;
odwilże i wsiąkanie wody w głąb pokrywy i jej stopniowe osłabianie.
Mamy 9 rodzajów śniegu i każdy ma inną charakterystykę. W każdej lawinie można rozróżnić punkt obrywu, tor i lawinisko. Lawiny można podzielić na:
- deski,
- lawiny ze śniegu osiadłego,
- lawiny ze śniegu ziarnistego i
- lawiny gruntowe.
Rodzaje lawin
Deski to lawiny z suchego zbitego śniegu (gips), które dają się łatwo podciąć krawędzią np. narty. Towarzyszy im głuchy odgłos trzaskania pokrywy śnieżnej w poprzek stoku, zwykle powstają na stokach zawietrznych. Lawina schodzi olbrzymimi taflami, które się dzielą na mniejsze bloki i kostki a potem niesie się pył. Szybkość takiej lawiny sięga ok. 32km/h a ciężar ok. 200-300kg/1 m sześcienny. Gips utrzymuje ciężar człowieka, ale jest kruchy i zwykle spadają z powodu załamania powierzchni po wejściu na pokrywę człowieka. Łamliwy co bywa zdradliwe.
Lawiny gruntowe są typowe dla okresu wiosennego. Są to głębokie lawiny prujące grunt mokre, niosące śnieg, ziemię, kamienie i pnie drzew. Są niszczące i długie. Ciężar to 600-800kg/m sześcienny.
Lawiny pyłowe zdarzają się bardzo rzadko i całe szczęście, bo nie ma przed nimi ucieczki. Są typowe dla gór wysokich (4000m n.p.m.). Pędzą z szybkością 180-360km/h przy wadze zaledwie 10-15kg/1 m sześcienny. Towarzyszy im ssanie i tłoczenia powietrza. Fizycznie lawina pyłowa to bąbel powietrza z zawieszonymi cząsteczkami śniegu (zawiesina). Kiedy napotyka na przeszkodę pęka z hukiem (grzmot) a przed nim powstaje fala balistyczna o szybkości 1 Macha (1200 km/h). Niszczy wszystko i nie pozostawia lawinisk. Człowiek w lawinie pyłowej umiera na skutek kurczu oskrzelików, kurczu krtani i uduszenia. Człowiek, który, nawdycha się śniegu, który następnie topnieje ginie z powodu utopienia – ma wodę w płucach.
Lawiny mieszane tzw uderzeniowe – powstają w wyniku najczęściej podcięcia deski, która spada i pociąga za sobą następne, które się łączą i spadają razem.
Zagrożenie lawinowe jest podawane ogólnie dla danej grupy górskiej np. Tatr czy Karkonoszy. Może być sytuacja, gdzie dla całych np. Tatr czy Karkonoszy GOPR czy TOPR ogłasza np. III stopień zagrożenia lawinowego, ale może ogłosić II stopień tylko dla konkretnego miejsca np. w konkretnym źlebie, biorąc pod uwagę lokalizację miejscowe warunki, nasłonecznienie, kąt pochyłości stoku, rodzaj zbocza i kierunek wiatru.
Osoby poruszające się po Sudetach zgodnie z przepisami nie będą narażone na lawiny. Problem ten mają turyści z premedytacją wchodzący na teren zagrożony. Co roku szlaki niebezpieczne zimą w Karkonoszach czy Masywie Śnieżnika są zamykane na zimę.
9. Czy nawisy śnieżne są niebezpieczne?
Tak, nawisy śnieżne mogą być bardzo niebezpieczne. Nawisy śnieżne występują na graniach i zwisają nad przepaścią. Mogą mieć różny kształt i wielkość. Wejście na nie może spowodować ich oberwanie się pod turystą. Miejsce ich powstawania zależy od przeważającego kierunku wiatru. Nawis może się też oberwać samoistnie pod własnym ciężarem, stanowiąc zagrożenie dla tych, którzy są poniżej na stoku. Z sytuacją taką mamy nad krawędzi Śnieżnych Kotłów oraz na szlaku wokół Wielkiego i Małego Stawu w Karkonoszach. W zimie należy wybierać warianty zimowe tras i zawsze należy poruszać się szlakami tyczkowanymi. Zimą poruszaj się według map zimowych.
10. Jak obliczyć czas przejścia i odległość gdy wysiada elektronika albo nie ma zasięgu?
Turysta chce przejść odcinek, który na mapie ma 7,8 cm. Skala mapy to np. 50:000. Ile to kilometrów ile czasu to zajmie ? Otóż można to prosto obliczyć -7,8 cm mnożymy przez skalę mapy, czyli 50.000 i dostajemy 390.000 cm. Ta miara nie jest wygodna, więc trzeba centymetry przeliczyć na kilometry. W jednym kilometrze jest 100.000 centymetrów. 390.000 cm dzielimy przez 100.000 i otrzymujemy 3,9 km. W górach można przyjąć, że 1 km średnio idzie się ok. 15 min. Łatwo więc przyjąć, że nasza trasa zajmie nam około 1 godziny. Inaczej sprawa ma się z mapami topograficznymi lepiej jest przeliczać centymetry na metry (1 m=100 cm). Następną sztuką jest umiejętność korzystania z poziomic, które dają nam wyobrażenie o układzie terenu. Warto umieć obliczyć trasę bez użycia urządzeń elektronicznych podobnie jak nawigować z wykorzystaniem mapy. Urządzenia elektroniczne bywają zawodne. Nie zawsze jest możliwość naładowania baterii a są miejsca gdzie nie ma zasięgu.
11. Czy w czeskich Karkonoszach szlaki turystyczne są znakowane inaczej niż w Polsce?
Praski malarz akademik, entuzjasta narciarstwa Kamil Vlasimil Muttich (1873-1924) stworzył karkonoskie němé značky (muttichovky) w 1923 rozwiązując np. problem tłumaczenia niemieckich napisów na oznakowaniu tekstowym. Jest to dodatkowy system oznakowania zimowego. Każde schronisko czy charakterystyczny punkt w terenie posiada swój własny czerwony symbol. We mgle i w trudnych warunkach atmosferycznych pokazują nam kierunek (ale nie odległość) do schronisk i ważnych punktów terenowych. Znaki nieme są umieszczane na drogowskazach wraz ze strzałkami kierunkowymi. Jeśli zabłądzimy po polskiej stronie we mgle to możemy przypadkiem przejść granicę, znaleźć się w Czechach. Tam możemy napotkać takie znaki. Oznakowanie szlaków turystycznych nie różni się zasadniczo od polskiego.
12. Jak bardzo język polski różni się od języka czeskiego?
Choć języki polski i czeski są bardzo mocno spokrewnione to w żądnym wypadku nie można twierdzić, że „to prawie to samo”. „Mluv po česku”, to w języku J. Haška i B. Hrabala „Mów jak człowiek”.
Sudety stanowią naturalną granicę pomiedzy Polską a Czechami i łatwo się dostać do naszych sympatycznych sąsiadów z południa zarówno samochodem, pociągiem jaki piechotą przez góry. Od wielu lat Czesi i Słowacy zajmują pierwsze miejsce w rankingu najbardziej ulubionych narodów wśród Polaków Jednakże jadąc do Czech nie należy raczej przyjmować, że język naszych południowych przyjaciół to jest prawie tym samym co polski. Język czeski posiada wiele słów bardzo podobnych do polskich, ale ich znaczenie jest zupełnie inne a czasem wręcz przeciwne do polskiego. Czasem użycie całkiem niewinnego polskiego słowa może u Czecha wywołać oburzenie. Do takich słów np. należy polski czasownik „szukać”, który w języku czeskim jest uważany za bardzo wulgarny. Nie radzimy zatem szukać jakiejś pani, bo można narazić się na nadzwyczaj gwałtowne zachowanie np. jej męża. Są znane przypadki wzywania czeskiej Policji. Zamiast tego używajmy czeskiego czasownika „hledat”. Wchodząc do czeskiej Potraviny, czyli sklepu spożywczego, nie prośmy o „świeży” chleb bo wywołamy zdziwienie u ekspedientki, która nas będzie zapewniała, że chleb jest „čerstvý”. Tutaj mamy do czynienia z sytuacją kiedy w czeskim słowo „čerstvý” oznacza „świeży”. Zatem w Czechach kupujemy „čerstvý chléb”, jeśli chcemy jeść świeże pieczywo. Warto się nauczyć poprawnego wymawiania nazwy słynnego czeskiego dania jakim jest „smažený sýr”, czyli „smażony ser”. Podobnie czeski kelner może mieć problem ze zrozumieniem zamówienia typu „Piwo z sokiem, proszę”. W Czechach pija się raczej „juicy” występujące jako sok np. pomarańczowy. Trudno zatem wyobrazić sobie zdziwienie Czecha, który do narodowego napoju ma nalać pomarańczowy „juice”. Należy się liczyć, że kelner przyniesie dwie szklanki: z piwem i sokiem pomarańczowym co nas będzie kosztowało podwójnie. Robiąc rezerwację noclegu unikajmy stosowania polskich nazw miesięcy, raczej operujmy cyframi. Ato dlatego, że jeśli zamówimy sobie noclegi na polski kwiecień to Czech będzie spodziewał się nas w maju… Czeski „květen” to polski „maj”. Naprawdę warto przeglądnąć czeskie rozmówki przed wyjazdem. Czech „neprítomný” to Czech obecny np. na spotkaniu.
Aplikacja
Aplikację "Ratunek" można pobrać ze strony Zarządu Głównego GOPR
Książka
Każdej osobie pragnącej zgłębić język czeski i poznać różnice w stosowaniu słownictwa szczerze polecamy książkę "Kapoan" autorstwa Zofii Tarajło-Lipowskiej wydanej przez Uniwersytet Wrocławski. Książka napisana z wielką dozą humoru.
Szachownica lawinowa. Znak ostrzegawczy
Biały Jar 1968
Doskonalenie umiejętności...
Kierowca zimą...
Kiedy wyłączyć nawigację?
Wielu turystów spędzających swój zimowy wolny czas w gminie Stronie Śląskie chce odwiedzić największe atrakcje tego fragmentu Masywu Śnieżnika czyli Jaskinię Niedźwiedzią, Kopalnię Uranu, Muzeum Ziemi w Kletnie czy ośrodek narciarski Czarna Góra.
Będąc na nartach na Czarnej Górze wielu próbuje przejechać drogą prowadzącą z Siennej przez Janową Górę do Kletna będącego punktem wypadowym do Jaskini Niedźwiedziej i też do schroniska na „Hali pod Śnieżnikiem”. Droga ta wiedzie bezpośrednio przy Kopalni Uranu.
Jednak jedyny bezpieczny zimowy dojazd do Kletna wiedzie z Czarnej Góry drogą 392 przez Sienną, Stronie Śląskie i Starą Morawę. Droga Czarna Góra – Janowa Góra – Kletno jest wąska i są na niej mijanki. W zimie niestety nie należy w żadnym razie kierować się nawigacją i należy zignorować jej wskazania lub po prostu wyłączyć.
