Góry i Pogórze Kaczawskie

Żywa lekcja przyrody, historii i geologii w sam raz dla dzieci

Góry Kaczawskie

Góry Kaczawskie mogą być doskonałym terenem bardzo prostych wycieczek dla najmłodszych i jednocześnie bardzo edukacyjnym dla miłośników przyrody i historii np. górnictwa, ale i nie tylko. To Kraina Wygasłych Wulkanów z bardzo bogatą ofertą edukacyjną i turystyczną.  Góry Kaczawskie to grzbiety położone pomiędzy dolinami Bobru a Nysą Szaloną. Graniczą one z Pogórzem Izerskim, Pogórzem Kaczawskim, Pogórzem Bolkowskim, Rudawami Janowickimi i Kotliną Jeleniogórską. Wyróżniamy cztery pasma: Grzbiet Północny, Mały, Południowy i Wschodni. Najwyższy szczyt Gór Kaczawskich to Skopiec (724m). Zachęcamy do odwiedzenia i popularyzacji tego kawałka Sudetów. Zmotoryzowani mają okazję zobaczenia pięknych widoków np. na drodze  365 w okolicach Przełęczy Widok bądź wchodząc na zaznaczone na mapach punkty widokowe takie jak np. góra Okole czy Baraniec. Pisząc o Górach Kaczawskich nie można zapomnieć o Dziwiszowie. To tutaj właśnie w Dziwiszowie na Łysej Górze znajdowała się Mikrostacja Sportów Zimowych „Łysa Góra” oraz znana z sukcesów Szkoła Narciarska i Sudecki Klub Sportowy „Aesculap”  – dzieło małżeństwa Państwa Teresy i Stanisława Rażniewskich. To tutaj wychowała się polska alpejka, uczestniczka Olimpiady w Turynie 2006 Katarzyna  Karasińska. To było doskonałe miejsce gdzie dzieci mogły poznać tajniki prawidłowej jazdy na nartach w przyjaznej atmosferze. Była to doskonała opcja dla zatoczonych stoków Karkonoszy. 

Najważniejsze informacje turystyczne

Głównymi miejscowościami turystycznymi tego regionu są Wojcieszów, Świerzawa, Kaczorów, Jeżów Sudecki i Dziwiszów. Góry  Kaczawskie to także dobre miejsce do wycieczek do Parku Krajobrazowego Doliny Bobru i w okolice Jeleniej Góry. Można spacerować po dość łatwych terenach i wybierać się na wycieczki w znacznie trudniejsze, ale blisko umiejscowione rejony Karkonoszy. Jest tu też gęsta sieć dróg leśnych. 

Przyroda Gór Kaczawskich

W Górach Kaczawskich swoją reprezentację mają prawie wszystkie utwory ery paleozoicznej, mezozoicznej i kenozoicznej. Mamy tu wapienie w okolicach Wojcieszowa i towarzyszące im zjawiska krasowe. Mamy tu też najstarsze w Polsce skamieniałości przewodnie, ślady działalności wulkanicznej związane z nimi lawy pukliste i inne ciekawostki. Góry Kaczawskie mają też niesłychanie skomplikowaną tektonikę. Ta niezwykła budowa geologiczna wpłynęła na powstanie różnorodnej ilości siedlisk z około tysiącem gatunków roślin naczyniowych.To wyjątkowe pod względem przyrodniczym miejsce występowania roślinności ciepłolubnej i sucholubnej oraz wapniolubnej. Rosną tu także przedstawiciele paproci np. zwyczajnej czy różnych odmian zanokcicy. Mamy tu też wspaniałe murawy składające się z roślin ciepło i sucholubnych oraz wspaniałe buczyny storczykowe, które porastają bogate w wapń rejony. Tylko na górze Połom znaleziono czternaście odmian storczyków, na Miłku jest jedyne w Polsce stanowisko cyklamena purpurowego. Typowym obrazem w pejzażu są kamieniołomy i największa w Sudetach liczba jaskiń. 

Rezerwat „Buczyna storczykowa na Białych Skałach”
To rezerwat utworzony w celu ochrony lasu żyjącego na podłożu wapiennym. Na górze Maślak na jego północnym zboczu na Białych Skałach pokrywających jego zbocza, znajdują się lasy bukowe posiadające liczną reprezentację rodziny storczykowatych. Przykłady to kruszczyk szerokolistny, buławnik wielkokwiatowy i listera jajowata. W pobliżu mieści się Jaskinia Walońska z naciekami kalcytowymi. Znana jest od XVIIw. a jej odkrycie prawdopodobnie zawdzięczamy Walonom.

Rezerwat „Góra Miłek”
Rezerwat florystyczny. Zbocza Miłka, który posiada kilka wierzchołków, są pokryte kamieniołomami wapienia oraz dolomitów. Porasta go buczyna sudecka a w runie występuje najbogatsza w Sudetach reprezentacja roślin typowych dla regla dolnego, gatunki wapniolubne i ciepłolubne. Znajduje się tu także spora ilość jaskiń np. Aven czy Jaskinia Ukośna. U stóp Miłka położone jest ujęcie wody, którą zabutelkowaną można kupić jako „Wojcieszowiankę”.

Rezerwat „Buki sudeckie”
To rezerwat leśny. Obejmuje największe w Sudetach stanowisko buczyny sudeckiej, podmokły podgórski łęg jesionowy oraz torfowiska wapniolubne.

Pogórze Kaczawskie

Pogórze Kaczawskie to obszar obejmujący około 770km2. Graniczy z Pogórzem Izerskim, Górami Kaczawskimi, Pogórzem Bolkowskim (Sudety Środkowe) i Wzgórzami Strzegomskimi (Przedgórze Sudeckie). Jest to teren doskonały dla miłośników bardzo prostych i edukacyjnych wycieczek, odkrywców tajników przyrody i zacięciu geologicznym. Na granicy Kaczawskich i Pogórza Kaczawskiego znajduje się wieś Dobków a w niej miejsce idealne dla dzieci. To Sudecka Zagroda Edukacyjna. Można tu poczuć trzęsienie ziemi, wywołać powódź, robić eksperymenty, rzucić okiem do wnętrza wulkanu czy zapoznać się z minerałami. Zagroda organizuje warsztaty terenowe i stacjonarne a ich oferta jest bardzo bogata. 

Zwiedzanie okolicy

Rejon wsi Nowy Kościół to obszar doskonały dla poszukiwaczy kamieni szlachetnych. Dzieci bardzo chętnie odwiedzają Park Krajobrazowy „Chełmy”, jego liczne ścieżki dydaktyczne oraz Centrum Edukacji Ekologicznej i Krajoznawstwa „Salamandra” w Myśliborzu. To także doskonałe miejsce do rodzinnych wypadów na rowerze, nartach biegowych lub samochodem. Warto jest zwiedzić także zamki, przede wszystkim obecnie robiący międzynarodową telewizyjną karierę zamek Grodziec oraz Świny. Zaledwie kilka kilometrów stąd znajduje się inny słynny zamek w Bolkowie, ale należy on już do Pogórza Bolkowskiego (Sudety Środkowe). Najważniejszym dla tego regionu od zawsze były złotonośne piaski w rzekach Kaczawa i Bóbr. Najważniejsze duże miasta to Złotoryja i Bolesławiec ze swą słynną fabryką porcelany i sklepem firmowym. Niedaleko też leży inne znane dolnośląskie miasto Legnica, dla którego mieszkańców rejon Gór Kaczawskich i Pogórza Kaczawskiego ma charakter rekreacyjny i świetnie się nadający do niedzielnych rodzinnych wycieczek. Zapraszamy do odwiedzenia Leszczyny i jej podwójnych pieców hutniczych, dawnej kopalni Ciche Szczęście, Mniszego lasu, Polany Błotnica, czy uroczych wsi Sichów czy Muchów.

Rezerwaty Pogórza Kaczawskiego. Park Krajobrazowy „Chełmy”.

Park utworzono w 1992r. Jego powierzchnia to 159,9km. Jest to teren wyżynny położony na średniej wysokości 350-400m. W parku doskonale widać próg pomiędzy Sudetami a Niziną Śląską. Cennym skarbem są lasy należące do najlepiej zachowanych w Sudetach i rezerwaty przyrody, które opisaliśmy poniżej. Po za tym park wyróżnia bogactwo flory i fauny. Rosną tu czterdzieści cztery gatunki chronione. Bardzo ciekawie przedstawia się życie sześćdziesięciu gatunków ślimaków, kręgowców a przede wszystkim salamandry plamistej, która tu licznie występuje. W parku można napotkać liczne pozostałości pracy górników i hutników. Widać to po śladach działalności wydobycia i przerobu miedzi, hematytu i rudy żelaza. „Chełmy” można zwiedzać samochodem, pieszo, na rowerze i nartach biegowych. Są tu liczne ścieżki dydaktyczne oraz rowerowe.

Rezerwat „Wąwóz Myśliborski”

Rezerwat florystyczny. Najcenniejszą rośliną w rezerwacie jest paproć języcznik zwyczajny i jest to jedyne w Sudetach stanowisko. Inne rzadkie gatunki to cisy, perłówka orzęsiona i jednokwiatowa. Rezerwat można zwiedzać tylko z pracownikiem naukowym parku.

Rezerwat „Nad Groblą”
Rezerwat florystyczny. Znajduje się tu ponad sześćset osobników jarząbu brekini i jest to największe skupisko w Sudetach. Ponad to jest tu las klonowo-lipowy i łęgi wiązowo-jesionowe.

Rezerwat „Wąwóz Siedmicki”
Rezerwat leśny.Obejmuje lasy z olszami, klonami, lipami oraz łąki z udziałem trawy trzęślicy. Można tu zobaczyć mieczyki, pełnik europejski, kosaciec syberyjski i storczyki.

Rezerwat „Wąwóz Lipa”
Rezerwat leśny. Pod ochroną są tu naturalne lasy liściaste, wiązy, jesiony, klony, lipy i bardzo rzadki i charakterystyczny jarząb brekinia.Rezerwat chroni także najliczniej tu występującą w Sudetach salamandrę plamistą.

Rezerwat „Lasek Kondratowski”
Chroni las grądowy wraz licznymi stanowiskami roślin chronionych np. lilii złotogłów, stoplamka szerokolistnego czy skrzypu olbrzymiego. Można tu także napotkać grzyba sromotnika zwyczajnego. W rezerwacie chronią się także trzydzieści trzy gatunki motyli dziennych.

Rezerwat „Wilcza Góra” na Wilkołaku
Znajduje się w Wilkowie bardzo blisko Złotoryji. Można tu dość np. szlakiem zielonym mijając Krucze Skały. Jest to rezerwat przyrody nieożywionej. Ochroną teoretycznie był objęty bazaltowy stożek wulkaniczny Wilcza Góra (też Wilkołak; 360 m) z   trzeciorzędu z  ciekawą formą tzw. „różą bazaltową”. Została odsłonięta w czasie prac górniczych. Róża ta uwidoczniła się na zachodniej ścianie Wilczej Góry i objęto ją ochroną w ramach rezerwatu przyrody nieożywionej Wilcza Góra” w 1959 roku (powierzchnia: 1,69 ha). Chroniły ją filary ochronne o szerokości 50 metrów. Ich zadaniem było odgrodzenie „zachodniej” róży od kopalni bazaltu istniejącej po wschodniej stronie wzniesienia. Na skutek prowadzenia prac górniczych, poza obszarem rezerwatu  na południowo-wschodnim zboczu Wilczej Góry odsłoniła się druga znaczenie większa, zjawiskowa „róża bazaltowa”. Od lat 70 XX w. była ona obiektem westchnień licznych wycieczek zachwyconych nią geologów, naukowców, wycieczek szkolnych i przewodników (bazalty wciskające się w skały kredowe). Róża „wschodnia”,  choć większa i bardziej podziwiana niż jej zachodnia konkurentka, nie była prawnie chroniona i leżała poza rezerwatem przyrody. Niestety w 2022 roku ten jeden z największych unikatów geologicznych Polski i Europy – ta niechroniona, rozłożysta róża bazaltowa – rozpadła się w pył wskutek prowadzonych prac górniczych. Ostatecznie kopalnie bazaltu  w Wilkowie zlikwidowano a 17 maja 2023 oficjalnie zakończono proces rekultywacji terenu. Teren ponad 30 ha został zabezpieczony, zainstalowano elementy małej architektury, zbudowano ścieżki piesze oraz rowerowe, stoły i wiaty. Miłośnicy geologii mogą zwiedzić arboretum skalne gdzie zgromadzono skały pochodzących z wyrobisk w regionie (np. bazalt, marmur, piaskowiec). Niestety słynnej wybujałej róży bazaltowej już nie zobaczą – zostały tylko fotografie.  W ten sposób zaprzepaszczono szanse na powstanie jednego z  najatrakcyjniejszych parków wulkanicznych w centralnej Europie. Zbocza rezerwatu porasta roślinność ciepło i sucholubna i las mieszany.  Warto też wspomnieć, że Pracownicy z PIAP Space pracujący na zlecenie Europejskiej Agencji Kosmicznej prowadzili na terenie kopalni bazaltu „Wilków” testy łazika księżycowego w 2020 r. 

Rezerwat „Ostrzyca Proboszczowicka”
Ostrzyca Proboszczowicka (501 m) wyglądem przypomina  najwyższy szczyt Japonii i dlatego można spotkać określenie Śląska Fudżijama. Ostrzyca jest rezerwatem przyrody nieożywionej. Prowadzą tam liczne szlaki turystyczne. Rezerwat chroni kolejny bazaltowy komin wulkaniczny (nek) i gołoborza. Znany jest z bogatych siedlisk roślinności ciepło i sucholubnej. Rośnie tu też ciekawy mieszany las wyżowy.

Pomniki przyrody nieożywionej

Małe Organy Myśliborskie
Znajdują się pod szczytem góry Rataj. Można do nich dotrzeć np. z Myśliborza szlakiem czerwonym, lub żółtym Szlakiem Wygasłych Wulkanów. Jest to bazaltowy czop wulkanu wypreparowany w dawnym kamieniołomie. Budują go słupy bazaltu o wysokości około 27m. Podobny pomnik przyrody to Organy Wielisławskie czyli wyrobisko porfirów. Pod Organami Wielisławskimi biegnie żółty Szlak Wygasłych Wulkanów z Wielisławia na Czartowską Skałę.

Czartowska Skała
Doskonały punkt widokowy. Ma bardzo złożoną budowę geologiczną. Jest to stożek wulkaniczny z czopem z bazaltów, których to słupową oddzielność można tu łatwo zaobserwować. Biegnie tędy żółty Szlak Wygasłych Wulkanów.

Miejsca opisane

Warto wiedzieć, warto znać...

Agaty z Nowego Kościoła

W okolicach Nowego Kościoła znajdują się dziesiątki różnych minerałów i dlatego wieś jest bardzo dobrze znana geologom. Najcenniejsze jednak są agaty i ametysty. W pokładach skał porfirowych powstały liczne geody agatowe i towarzyszą one chalcedonom, opalom i innym minerałom. Pojedyncze ametysty z Nowego kościoła mają około 1cm a w szczotkach około 4-8cm. Agaty są rekordowo duże przeciętnie mają około 20cm, ale znajduje się nawet takie po 50cm. Znane są także ich piękne kolory od bardzo jasno zielonych, niebieskich, żółtych i lazurowych Agaty to nic innego jak znany nam tlenek krzemu (SiO2). Najpiękniejsze pochodzą ze zboczy góry Wołek i jest to rzadki agat wstęgowy. Tu w rejonie Gór Kaczawskich i w rejonie Nowego Kościoła, Złotoryji, rzeki Kaczawy występują najbogatsze złoża agatów w Polsce. Dawniej z agatów wykonywano amulety i traktowano ten minerał jako panaceum na złe duchy, trucizny, choroby oczu, gorączkę, choroby nerwowe. Agat dawał dar krasomówstwa. Rolnikom dawał bogate plony i urodzaj zaś pasterzom zapewniał płodność trzody i doskonałą jakość wełny.

Kraina Wygasłych Wulkanów

Ostrzyca

Geopark Kraina Wygasłych Wulkanów i Sudecka Zadroda Edukacyjna

Geopark obszar, którego celem jest ochrona i wykorzystanie dziedzictwa geologicznego. Sudecka Zagroda Edukacyjna prowadzi warsztaty dla dzieci poświęcone naukom o Ziemi.

Goryczuszka orzęsiona
Języcznik zwyczajny

Złotoryja

Zwieńczona krenelażem Baszta Kowalska jest XV-wiecznym elementem murów obronnych

Złotoryja

Valentin Trozendorf (1490-1556) - twórca porządku szkolnego z 1548r., reformator szkół ewangelickich

Leszczyna

Leszczyna
Dymarki to piece (tu bliźniacze) służące do wytapiania metali z rud przy użyciu węgla drzewnego. Pochodzą z XIII w., czyli z czasów gdy pierwsi górnicy zaczęli tu wydobywać np. miedź. Piece te o wysokości 1-2 m. wykonywano z kamienia, a od środka pokrywano mieszanką gliny i węgla drzewnego.

Leszczyna

Leszczyna

Wilcza Góra

Bazaltowa róża
Przykład róży bazltowej. Rózy na zachodnim zboczu już nie zobaczymy.