Góry Stołowe przylegają do Kotliny Kłodzka z północnego-zachodu. Cześć polska stanowi fragment wybitnie wyróżniającego się swoim wyglądem w terenie pasma górskiego. Większość tego pasma przebiega na terytorium Czech. Góry Stołowe to obok Karkonoszy i Masywu Śnieżnika najczęściej odwiedzane miejsce w Sudetach.
Góry Stołowe to ewenement przyrodniczy. Trudno sobie wyobrazić, ale na tym terenie było kiedyś morze. Było to około stu milionów lat temu w górnej kredzie. Spływające do naszego górnokredowego morza rzeki znosiły zwietrzelinę, która osadzała się na dnie. W ten sposób powstały aż trzy piętra piaskowców – dolny, środkowy i górny. W trzeciorzędzie dno to zostało wypiętrzone do góry w czasie alpejskich ruchów górotwórczych. W ten sposób piętro górne powędrowało na wysokość 850-919 m i jest najbardziej zerodowanym i zniszczonym piętrem. To piętro buduje najwyższy szczyt Gór Stołowych Szczeliniec Wielki (919 m) i Mały, Narożnik oraz Skalniak. Poziom środkowy został wyniesiony się na wysokość 500-800 m i na tym piętrze znajdują się wsie np. Karłów, Pasterka i Łężyce. Poziom dolny znajduje się na wysokości 400-500 m i buduje wschodnie partie. Kolejnym elementem w rozwoju rzeźby Gór Stołowych, które też inaczej można nazwać płytowymi, odegrała woda, wiatr i zmienna temperatura. To erozja niszcząc skały piaskowcowe, wyrzeźbiła skalne miasta, maczugi, grzyby i formy skalne najczęściej nazwane od kształtów jakie przypominają np. zwierzęta. Ochroną objęto zatem teren o wybitnych walorach nie tylko krajobrazowych, ale również naukowych. Można tu np.znaleźć odciski zwierząt z czasów górnej kredy.
Najważniejsze informacje turystyczne
Głównymi centrami turystycznymi są Kudowa Zdrój, Czermna, Karłów, Pstrążna, Pasterka, Batorów i Lewin Kłodzki. Po terenie parku można się poruszać samochodem tylko po wyznaczonych drogach i zostawiać je tylko na parkingach. Góry Stołowe posiadają bardzo dobrą bazę hotelową (pensjonaty, hotele, sanatoria), górskie schroniska (Pasterka, Szczeliniec) oraz bardzo urozmaiconą sieć gospodarstw agroturystycznych. Bliskość granicy sprzyja organizowaniu wycieczek do Republiki Czeskiej i poznania czeskiej cześci Gór Stołowych, czyli CHKO Broumovsko. Pewną ciekawostką może być wypoczynek w Lewinie Kłodzkim i okolicach. Jest to miejsca dla osób chcących uciec od ruchu turystycznego a położone blisko atrakcji Gór Stołowych. Samo miasto posiada ciekawe zabytki i np.basen kąpielowy oraz zalew.
Krajobraz i przyroda Parku Narodowego Gór Stołowych
Drugi obok Karkonoskiego Parku Narodowego sudecki i dolnośląski park narodowy. Obok Masywu Śnieżnika, jest to najczęściej odwiedzany obiekt w tej części Sudetów. Najbardziej typowymi wycieczkami są wyjście na Szczeliniec Wielki oraz Błędne Skały, ale są inne nie mniej ciekawe miejsca do odwiedzania.
Został utworzony w 1993r. na powierzchni 6340 ha zastępując dawny park krajobrazowy. Obejmuje wierzchowiny Gór Stołowych i północno-zachodnią część Wzgórz Lewińskich. W otulinie parku znajdują się uzdrowiska Kudowa, Polanica i Duszniki. Osią komunikacyjną parku jest piękna o każdej porze roku „Szosa Stu Zakrętów”. PNGS najlepiej jest zwiedzać w porach bezśnieżnych. Choć ostatnio udostępniono go do zwiedzania w zimie, ze względu na oblodzenie szlaki mogą być zamknięte. Na terenie parku prócz turystyki pieszej po znakowanych trasach, można jeździć rowerem po licznych szlakach rowerowych, uprawiać wspinaczkę skałkową, ale tylko w wyznaczonym terenie i ćwiczyć narciarstwo biegowe na ratrakowanych trasach.
Świat roślin, a szczególnie roślinności łąkowej, jest bardzo bogaty. Rosną tu gatunki wpisane do Czerwonej Księgi Roślin i są to skalnica zwodnicza i sosna błotna, wawrzynek wilczełyko, kalina koralo1wa, lilia złotogłów, śnieżyca wiosenna, marzanka wonna, kopytnik pospolity, dzwonek szerokolistny, irga zwyczajna, zanokcica zielona i paprotka zwyczajna. W runie parku można znaleźć cenną bażynę czarną. Są tu też stanowiska kosodrzewiny. Rosną mchy (dwieście siedemdziesiąt gatunków), sześćdziesiąt gatunków porostów, wątrobowców. Pokrywają one około 5% powierzchni PNGS, ale żyje na nich około 40% flory naczyniowej. Bagienne łąki pokrywa pełnik europejski, ciemięrzyca zielona, zimowit jesienny, orlik pospolity i 9 gatunków storczyków. Świat fauny jest szczególnie ciekawy z powodu występowania tu wiewórkopodobnych orzesznic, popielic i koszatek, które żerują po nocach. W szczelinach można napotkać nietoperze. Występują tu także rzadkie ptaki jak np. jarząbek, kozub, trzmielojad, sóweczka, włochatka, są też sowy – puchacze i skowronki, siniaki, czarne bociany, sokoły wędrowne, przepiórki oraz derkacze. Żyją tu też muflony. Z płazów na wymienienie zasługują salamandra, traszka górska i zwyczajna. W szczelinach piaskowcowych mieszka arktyczny pająk Bathyphantes eumenis i górski pająk Lepthyphanes pulcher. Prowadzi się też czynną ochronę płazów np. żab budując korytarze pod drogami, miejsca lęgowe i budki. Las należy do regla dolnego i został sztucznie zmieniony przez człowieka na monokulturę świerkową.Naturalne i najcenniejsze lasy zachowały się nie licznie i są to kwaśna buczyna sudecka, żyzna buczyn sudecka, jaworzyna górska, bory świerkowe i naskalne bory sosnowe.
Obecnie trwają pracę nad rekonstrukcją ekosystemów leśnych w PNGS.
Zwiedzanie parku jest bezpłątne, ale wejście na trasy turystyczne na Szczeliniec Wielki i Błęne Skały jest płatne a wejścia są limitowane. Zakupu biletu najlepiej jest dokonać za pośrednictwem strony internetowej parku
Miejsca opisane
Kudowa Zdrój jest miastem dopiero od 1946r. W jej skład wchodzą także dawne wsie Czermna, Zakrze i Słone.Leży na trasie międzynarodowej E-67, a w Słonem znajduje się duże przejście graniczne. Pierwsze notatki o Kudowie pochodziły z 1477r. z sąsiedniego czeskiego miasta Náchod i dotyczyły prawdopodobnie Czermnej. W opisach tych miasto jest opisywane jako Chudoba. W 1694r. opublikowano pierwszą rozprawę o wodach Kudowy autorstwa dr. Kremera. Od 1783r. Kudowa już była w posiadaniu spółki lekarzy i wtedy wzniesiono pierwsze obiekty sanatoryjne – Łazienki i dom dla kuracjuszy. W 1777r. we Wrocławiu wydano pierwszy przewodnik, w którym były wymienione Duszniki i Kudowa. W 1850r. prof. dr Adolf F. Dulfos przeprowadził kolejną analizę wód i to dzięki tym badaniom Kudowa otrzymała status uzdrowiska. Ciągnęli tu kuracjusze z całej Europy, a szczególnie popularne było to uzdrowisko wśród Żydów. To właśnie opisał Jan Koplowitz w swojej powieści „Hotel Bohemia”. Na jej podstawie nakręcono film ze wspaniałą Kaliną Jędrusik „Hotel Polanów i jego goście”, a plenerem stała się Kudowa i Sanatorium „Polonia”. W 1905r. kolej żelazna połączyła Kudowę z Kłodzkiem – a jest to bardzo malownicza podróż wśród pięknych widoków. W czasie II wojny światowej leczyli się tu żołnierze niemieccy. W 1946r. miasto ostatecznie otrzymało nazwę Kudowa i latami było modernizowane. Gośćmi Kudowy byli J. Goethe, B.Schulz i W. Churchill. Obecnie, prócz walorów typowo uzdrowiskowych, Kudowa może się pochwalić wielką atrakcją jaką jest nowy Aqua Park „Wodny Świat”. Ostatnio uruchomiono tu Park Linowy, gdzie przy użyciu technik linowych i posługując się sprzętem wspinaczkowym przejeżdżać z drzewa na drzewo. Do Kudowy powróciło także już na stałe fantastyczne Muzeum Zabawek „Bajka”, przyciągające dzieci i dorosłych. Corocznie tłumy miłośników przyciąga Festiwal Moniuszkowski, przez wiele lat organizowany przez znakomitą śpiewaczkę i krzewicielkę muzyki S. Moniuszki Marię Fołtyn. Gościem Kudowy bywa także mieszkająca w pobliskim Lewinie Kłodzkim inna gwiazda Violetta Villas. W Kudowie mieści się Dyrekcja Parku Narodowego Gór Stołowych, Muzeum Żaby i ścieżka dydaktyczna „Płazy”. Pobyt w umilają liczne bary, kawiarnie, restauracje oraz muzyka płynąca np. Teatru pod Blachą. Warto się także wybrać na spacer do Parku Zdrojowego. W uzdrowisku leczy się choroby układu krążenia i krwiotwórczego.
Początki wsi datują się na XIVw. Jest to duża wieś typowa dla Sudetów, czyli łańcuchowa, a co za tym idzie długa. Można tu podziwiać przebieg granicy polsko-czeskiej, ponieważ biegnie ona prawie pomiędzy ogródkami sąsiadów. Najcenniejszym obiektem Czermnej jest Kaplica Czaszek. Obecnie można ją zwiedzać tylko z przewodnikiem. Osoby nadwrażliwe nie powinny zwiedzać tego miejsca (ludzkie kości i czaszki). Kaplica powstała w 1776r. dzięki księdzu V.Tomáškowi, który wraz z miejscowym grabarzem Langnerem z mogił wojennych i zmarłych na zarazy wyciągali szczątki ludzkie, aby je godnie pochować i zdaje się zostawić ku przestrodze potomności. Na ścianach jest około trzech tysięcy czaszek i kości piszczeli a w krypcie około dwudziestu jeden tysięcy. Inne atrakcje Czermnej to Ruchoma Szopka w prywatnym domu, oraz Muzeum Plenerowe, gdzie dzieci mogą zapoznać się ze Szlakiem Ginących Zawodów. Z Czermnej pracował katolicki ksiądz bł. Gerhard Hirschfelder, który wsławił się antyhitlerowską postawą w czasie II Wojny Światowej. Został zamordowany w KL Dachau. Istnieje szlak Szlak Błogosławionego Księdza Gerharda Hirschfeldera.
To bardzo stara czeska wieś z historią pobytu Braci Czeskich czy wydobycia węgla kamiennego. Ale Pstrążna to wieś, która leżała na szlaku do Błędnych Skał i dlatego była popularna wśród turystów. W tej chwili przyciąga ich Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego. Można tu zobaczyć stare chałupy, wypiec chleb lub przyglądnąć się pracy kowala.
Miasto założona w XIVw. nad rzeką Pośną u podnóży Gór Stołowych i Wzgórz Ścinawskich. Położone jest na uboczu i panuje tu spokój. Kiedyś bardzo popularne miejsce wypadowe na Szczeliniec Wielki, Radowskie Skały, Wodospady Pośny i sąsiednie czeskie Broumovské stěny. Można się w ten rejon łatwo dostać „Drogą Stu Zakrętów”. Wielką atrakcją jest zalew Radkowski i liczne ośrodki wypoczynkowe nad zalewem oraz coraz większa ilość gospodarstw agroturystycznych. Jest tu turystyczne przejście graniczne. Radków ma rynek z ratuszem, oraz ciekawy kościół św. Doroty, który ma wieżę nad prezbiterium i wejście od północy. Z Radkowa można dojść niebieskim szlakiem do Wambierzyc. Radków był miejscem wypadowym do Bromova (Radkowski Szlak Pątniczy)
To miasto w dolinie pomiędzy Górami Stołowymi a Bystrzyckimi nad rzekami Kamienny Potok i Bystrzyca Dusznicka. Leży na drodze krajowej nr 8. Położenie na szlaku handlowym i rozwój szklarstwa od początku sprzyjał szybkiemu bogaceniu się mieszkańców. Szczytna posiada ciekawy kościół św. Jana Chrzciciela i dobrze zachowaną figurę św. Nepomucena. Najbardziej znany jest zamek na górze Szczytnik. Zamek nosił nazwę „Leśna” i został wybudowany w latach 1832-38. Obecnie jest to Domu Pomocy Społecznej “Zamek” i nie jest udostępniony do zwiedzania prócz parku i kaplicy. Na Szczytnik i punkt widokowy na Orlich Skałach oraz rzadko odwiedzaną ciekawą Kalwarię Górską prowadzi szlak żółty ze Szczytnej (można wjechać samochodem). Na Szczytniku jest też Gościniec Misyjny Misjonarzy św. Rodziny, w którym można nie tylko zjeść ale także zwiedzić wystawę misyjną z przedmiotów przywiezionych z różnych części świata. Ze Szczytnej wiedzie bardzo piękna droga przez Piekielną Dolinę do Polanicy-Zdroju.
Najlepszy punkt wypadowy na Szczeliniec Wielki. Wieś jest położona przy „Szosie Stu Zakrętów”. Została założona na życzenie cesarza Karola VI w 1730r. Ponieważ moda na wejścia na Szczeliniec zaczęła się w XVIIIw. od tego czasu zaczęto wytyczanie tras turystycznych. Jednym z najsławniejszych mieszkańców Karłowa był Frantz Pabel (1773- 1860), sołtys wsi i syn osadnika.
Od 1790r. pracował przy trasowaniu wejścia na Szczeliniec. Potem przez 71 lat pracował jako przewodnik. W 1813r. otrzymał od samego króla tytuł „Mianowanego królewskiego przewodnika i kasjera Szczelińca Wielkiego”. Prawdopodobnie był pierwszym europejskim licencjonowanym przewodnikiem. W Karłowie zaczyna się Ścieżka dydaktyczna „Szlak Skalnej Rzeźby”. Karłów ma doskonale rozwiniętą bazę noclegową i handlową.
Najwyższy szczyt Gór Stołowych znany jest z pięknych skałek tworzących skalne miasto. Na szczyt prowadzi jednokierunkowy szlak czerwony. Zwiedzanie jest płatne. Znajdują się tu też tarasy widokowe. Atrakcją tego miejsca są głębokie szczeliny. Najgłębsza ma około 100m -Piekiełko. Szczyt dobrze jest zwiedzać z mapą z opisanymi nazwami skałek. Szczeliniec odwiedził między innymi J.W.Goethe oraz J.Q. Adams. Był tu także król Fryderyk Wilhelm II, który wizytował wojsko stacjonujące na jednym z górskich fortów (Fort Karola). Biegnie tędy dydaktyczna „Ścieżka Skalnej Rzeźby”. Jest tu także „Schronisko na Szczelińcu”. Schronisko wybudowano w latach 1845-46 w stylu alpejskim. Budynek dotrwał do czasów współczesnych w stanie prawie nie zmienionym i po gruntownym remoncie w 2006r. udało się zachować wiele oryginalnych elementów i przywrócić mu dawną świetność. Szczyt można atakować także ze strony wsi Pasterka. Znajduje się tam schronisko ”Pasterka”. Sąsiedni Szczeliniec Mały nie jest udostępniony dla ruchu turystycznego.
Kolejne zgrupowanie piaskowcowych skał. Znajdują się one na krawędzi Narożnika. Z powodu znacnej zawartości kwarcu posiadają one jasną barwę. Teren jest udostępniony wspinaczom, którzy poprowadzi tu wiele trudnych dróg. Można tu dotrzeć szlakiem żółtym z Karłowa. Warto wspomnieć, że niedaleko przebiega szlak niebieski prowadzący przez kolejną atrakcję Gór Stołowych, czyli Skały Puchacza.
Na teren Błędnych skał można dojść szlakiem turystycznym czerwonym z Kudowy lub Karłowa lub zielonym z Pstrążnej. Samochodem można wjechać na parking w pobliżu wejścia drogą, która odbija od Drogi Stu Zakrętów. Przejazd tą drogą jest płatny. Obowiązuje ruch wahadłowy. O pełnych godzinach puszczane są samochody z dołu do góry w stronę rezerwatu. O połówkach godzin wypuszczane są samochody z góry na dół. Błędne Skały to ławica piaskowca uformowana w skalny labirynt na krawędzi Skalniaka. Zwiedzamy po kładkach po wytyczonym szlaku jednokierunkowym. Zejście z niego grozi zabłądzeniem – to są błędne skały.
Po minięciu Stołowego Głazu i Skalnego Siodła, zaczynamy zwiedzanie od wejścia na punkt widokowy na Skalnych Czaszach, skąd przy dobrej pogodzie można zobaczyć np. Karkonosze a także po czeskiej stronie Machov oraz Broumovską Vrchovinę. Podążając szlakiem przeciskamy się przez szczeliny, tunele, przechodzimy pod skalnymi okapami i mijamy formy skalne o nazwach „Kurza Stopka”, „Dwunożny Grzyb”, „Kasa”, „Kuchnia”, „Wielka Sala”, „Furta” czy „Grzyb”. Jest tu dość chłodno, wilgotno i ciemno co spowodowało rozwój charakterystycznych naskalnych porostów. W maju 2007r., Nowozelandzki reżyser Andrew Adamson kręcił tu film „Opowieści z Narnii. Książe Kaspian.” a w 2004r., także w Górach Stołowych, powstała cześć zdjęć do „Opowieści z Narnii”. Przejście tej drogi może być testem gibkości.
Duża atrakcja Góra Stołowych. Zespół skałek o długości około 2km. Formy te powstały w wyniku wietrzenia warstw piaskowca, które różniły się od siebie odpornością na wietrzenie. Kapelusze są utworzone z piaskowca gruboziarnistego odporniejszego na niszczenie. Trzony grzybów są utworzone z piaskowca drobnoziarnistego, mniej odpornego. Można tu także obserwować coś co przypomina „grzyba piętrowego”. Objawiły się ludziom dopiero w 1955r.
W okolicach Torfowiska przebiega szlak żółty i ścieżki rowerowe. Teren ten nie jest dostępny do zwiedzania. Leży na środkowym piętrze stoliwa Gór Stołowych. Szczególnie cennymi są tu rzadkie torfowce, turzyce, bażyna czarna, rosiczki, modrzewnica północna, nasięźrzałpospolity, bagno zwyczajne i żurawina błotna. Jest to najciekawszy pod względem flory teren w Górach Stołowych.
Skałki znajdują się na łące górskiej położonej na środkowym piętrze stoliwa Gór Stołowych. Rosną tu skarłowaciałe świerki przypominające rozłożone parasolki. Niektórym nasunęło to myśl, aby nazwać ten obszar „Sawanną Afrykańską”. Biegnie tu szlak zielony z okolic Łężyc.