Rzut oka na Sudety. Architektura sudecka

W sudeckiej części Dolnego Śląska panuje wielka różnorodność z zakresie architektury. Obok wysokich gotyckich kościołów czy monumentalnych barokowych klasztorów cysterskich Henrykowa czy Krzeszowa, zdobnych w dzieła najznakomitszych artystów śląskich, czeskich, niemieckich, austriackich czy włoskich, mamy drewniane kościoły np. w Sierpnicy, Kamieńczyku, Grzmiącej, Rybnicy Leśnej, Nowej Bystrzycy i Zalesiu. Baczny obserwator może zobaczyć a to rzadkie zdobienia maureskowe (Rybnica Leśna, Góry Kamienne) czy nawet wystrój kościoła wykonany z rysunków wyciętych z Biblii (Niedźwiedzica, Góry Sowie). Jest także jeden szczególny i wyjątkowy kościółek masztowy (tzw. stavkirke) pochodzący z Norwegii. Stoi w Karpaczu Górnym – to Wang.

W Sudetach mamy też architekturę typową dla uzdrowisk czyli hale spacerowe, zakłady przyrodolecznicze czy eleganckie sanatoria. Jeżdżąc po Sudetach zaobserwować zastosowania różnych konstrukcji zabudowy wiejskiej. W Sudetach wyróżnia się najczęściej konstrukcje słupowe z czego najbardziej znane są domy przysłupowe (np. Kraina Domów Przysłupowych z okolic Bogatyni, Sulikowa, Zgorzelca na Pogórzu Izerskim), czy całe gamy konstrukcji wieńcowych i mieszanych. Nie trzeba wcale jechać w Alpy, aby zobaczyć architekturę tyrolską. Domy tyrolskie można oglądać w Mysłakowicach czy Międzygórzu. W wsiach i miastach można także zauważyć dwa kościoły. Dawniej jeden z nich był ewangelicki a drugi katolicki. Tak było, ponieważ te dwie religie istniały tu obok siebie. Osobliwością jest też prawosławna cerkiew w Sokołowsku, która powstała na potrzeby leczących się tam Rosjan. W odróżnieniu od np. Sudetów Zachodnich przy drogach Ziemi Kłodzkiej stoją różnego typu kapliczki np. maryjne, krzyże czy figury św. Jana Nepomucena i kolumny wotywne. Typowym elementem Sudetów są pręgierze i krzyże pokutne. Niektóre miasta mają czasem nietypowe rynki (Międzylesie) czy ratusze (Duszniki Zdrój). Częstym widokiem w Sudetach są ruiny zamków, pałaców, dworów z zabudowaniami folwarcznymi, oficyny mieszkalne, zabytkowe dworce kolejowe, młyny wodne, różne typy wiatraków, ewangelickie domy modlitwy czy złowróżbne murowane wieże szubieniczne. W wielu wsiach można zobaczyć zabudowę z XVIIIw., XIXw. i wielkie folwarki. Zupełnie odmienną kategorią są zabytki architektury wojskowej np. Twierdza Kłodzka,Twierdza Srebnogórska czy opolska Twierdza Nyska oraz liczne forty.

Występują tu także górskie warownie obronne takie jak np. zamek Chojnik czy Bolków. Inne obiekty to dawne warownie o charakterze obronnym przebudowane przez kolejnych właścicieli na rezydencje i takie obiekty to zamki Książ i Grodno. Ciekawostką są też zamki na Ziemi Kłodzkiej takie jak Homole, Szczerba czy Karpień, które były siedzibami małych feudalnych państewek. Innym rodzajem budowli są dawne dwory (czasem z murami obronnymi), które były przekształcane w pałace o charakterze reprezentacyjnym. Wiele z nich wybudowano w stylu renesansowym, barokowym lub neorenesansowym. Zupełnie nie przypominają one nam znanych polskich dworków szlacheckich. Śląskie dwory to często budynki murowane, piętrowe, czworokątne lub na planie liter „L” lub „T” i towarzyszą im zabudowania folwarczne. Inne ciekawostki to np. mieszkalne wieże rycerskie, z których najpopularniejszą jest budowla z Siedlęcina w Dolinie Bobru lub kościoły inkastelowane, czyli obronne. Najlepszym przykładem tego typu jest Sanktuarium Matki Boskiej Wielisławskiej w Starym Wielisławiu w Kotlinie Kłodzkiej. Szczególnie godnymi uwagi miłośników architektury są górskie schroniska, posiadające swoistą atmosferę i powodujące, że chce się do nich wciąż wracać.

Wybierzmy się więc na wędrówkę po górach, po których chodzili bądź w nich mieszkali poeta J. W.Goethe, amerykański dyplomata a potem prezydent USA John Quincy Adams autor „Listów o Śląsku” (”Letters on Silesia”) wydanych w kilku językach, Fryderyk Chopin, Felix Mendelssohn-Bartholdy, Ludomir Różycki, Henryk Wieniawski, Henryk Tomaszewski, bracia Gerhart i Carl Hautmannowie, Vlastimil Hoffmann, Winston Churchill, Bruno Schulz a nawet koronowane głowy jak choćby nasza ulubiona królowa Marysieńka Sobieska, czy królowie pruscy i carowie rosyjscy.